Breshkat
Puna e realizuar nga PPNEA për ruajtjen e breshkave të detit ka qenë shumë e rëndësishme për mbrojtjen e këtyre specieve antike dhe të kërcënuara. Breshkat e detit janë ndër llojet më të vjetra në planet dhe i përkasin rendit Testudines. Janë gjithsej shtatë lloje të breshkave të detit, prej të cilave gjashtë i përkasin familjes Cheloniidae dhe vetëm breshka lëkurore (Dermochelys coriacea) i përket familjes Dermochelydae (Rhodin et al., 2011). Në Shqipëri, në bregdetin e detit Jon dhe Adriatik, janë hasur tre lloje breshkash të detit: breshka kokëmadhe (Caretta caretta), breshka e gjelbër (Chelonia mydas), dhe breshka lëkurore (Dermochelys coriacea), e cila është shumë e rrallë në ujërat shqiptare dhe është hasur vetëm në disa raste (Zeko & Puzanov, 1960). Studimet mbi folezimin e breshkave të detit në Shqipëri kanë qenë të pakta, me studime të rëndësishme që kanë nisur në vitin 2002 (Haxhiu, 1981; 1985; 1995; 1997; 1998; Haxhiu & Rumano, 2005). Pas kësaj periudhe, janë vënë re disa raste sporadike të folezimit në zonat e Kepit të Rodonit dhe Divjakës (Piroli & Haxhiu, 2018). Në vitet e fundit është realizuar një studim për eksplorimin e vendeve të mundshme të folezimit dhe hartimin e masave mbrojtëse për rastet sporadike të gjetura në Shqipëri (Sacdanaku & Rae, 2019). Gjatë këtij studimi, janë identifikuar disa plazhe të përshtatshme për folezimin e breshkave të detit. Breshkat e detit kalojnë pjesën më të madhe të jetës së tyre në det dhe dalin në tokë vetëm për të lëshuar vezët gjatë periudhës së riprodhimit. Sukesi i riprodhimit të tyre varet kryesisht nga ruajtja e habitatit të folezimit, masat mbrojtëse, dhe ndryshimet klimatike, pasi rritja e temperaturave mund të ndikojë në gjininë e tyre dhe të rrezikojë mbijetesën e tyre (Rhodin et al., 2011).
Puna e PPNEA për ruajtjen e breshkave të detit është intensifikuar në vitet e fundit, me përfshirjen në monitorimin e mundësive të folezimit përgjatë bregdetit shqiptar. Gjatë tre viteve të fundit, ekipi i PPNEA ka mbledhur të dhëna për shpërndarjen, kërcënimet dhe modelet riprodhuese të këtyre breshkave. Edhe pse të dhënat ende nuk janë publikuar, ne vitet e meparshme janë identifikuar gjashtë fole, të cilat janë shkatërruar nga presionet natyrore dhe antropogjenike, si cakenjtë, baticat dhe ndërhyrjet e njeriut.
Një arritje e rëndësishme ishte realizimi i sezonit të parë të suksesshëm të folezimit të breshkave të detit në rajonin e Vlorës,ku në periudhën Qershor-Shtator të Vitit 2024, 4 nga 7 foletë kanë rezultuar me sukses. Ky është një hap i madh përpara për ruajtjen e këtyre llojeve dhe vlerësohet si një arritje e madhe, duke treguar një rritje të numrit të foletë dhe një përmirësim të suksesit të shtatzënisë. Ky sukses është mundësuar nga masat mbrojtëse dhe menaxhimi i habitatit të aplikuar gjatë këtij sezoni. Ky vit gjithashtu shënon tentativën e parë në Shqipëri për të zhvendosur vezët e breshkave të detit, e cila përfundoi me sukses, falë mbështetjes nga Fondacioni Rufford. Ky zhvillim tregon se zhvendosja e vezëve mund të jetë një strategji efektive për mbrojtjen e foletë të kërcënuara dhe mund të ofrojë mundësi të reja për përpjekjet e ruajtjes. Ky sukses do të përfshihet në një artikull shkencor që do të ofrojë udhëzime të vlefshme për ndërhyrjet e ardhshme në Shqipëri dhe rajon.
Një element shumë i rëndësishëm për tu theksuar në kuadër të studimeve për folezimin e breshkave të detit në Shqipëri është se ato kanë përdorur plazhet jugore të vendit, të cilat karakterizohen nga zona bregdetare me përmbajtje zhavorore, për të lëshuar vezët e tyre. Ky fakt ka qenë një objekt i rëndësishëm kërkimi, pasi tradicionalisht, plazhet që përdoren nga breshkat për folezimin e tyre kanë substrat rëre, ndërkohë që këto plazhe me zhavor nuk janë konsideruar gjithmonë të përshtatshme për zhvillimin e vezëve. Një shembull i dukshëm është plazhi i Palasës, ku në vitin 2021 pjesë të stafit te PPNEA kane qene deshmitar te lëshimit të vezeve nga breshka e detit e llojit Caretta caretta si dhe ne vitin 2024 ku është vënë re dalja me sukses e të vegjëlve në zonën e Palasës, duke krijuar një pikë kthese në njohuritë tona për mundësinë e folezimit në plazhe me zhavor. Në aspektin shkencor, folezimi në plazhe me zhavor mund të ofrojë disa përfitime për breshkat e detit. Zhavori mund të jetë më i qëndrueshëm dhe më pak i ndjeshëm ndaj erozionit të shkaktuar nga valët ose baticat, që shpesh dëmtojnë foletë në plazhet me rërë. Po ashtu, në plazhet me zhavor, shkalla e përmbytjeve mund të jetë më e ulët, duke siguruar një habitat më të sigurt për inkubimin e vezëve. Kjo mund të jetë një arsye që breshkat, pavarësisht se preferojnë plazhet me rërë, mund të përshtaten edhe në struktura të tjera, si ato me zhavor, kur ato ofrojnë kushte të favorshme për zhvillimin e vezëve dhe mbrojtjen e folesë.
Me monitorimin e vazhdueshëm, mbrojtjen e masave të nevojshme, dhe angazhimin e komunitetit lokal, PPNEA synon të kontribuoni në mbrojtjen afatgjatë të breshkave të detit dhe të mundësojë një të ardhme më të sigurt për këto specie të rrezikuara.
Koha e implementimitt: 2024- ongoing
Financimi: Rufford Foundation
Shteti: Shqipëri
Person Kontakti: Kostandin Xhaho- Asistent Projekti
